Cynllun Lliniaru Llifogydd Treorci Cam 2

Cefndir y Cynllun

Mae Treorci wedi wynebu sawl digwyddiad llifogydd dros y blynyddoedd diwethaf. Digwyddodd y digwyddiad mwyaf sylweddol ar y 15-16 Chwefror 2020 yn dilyn Storm Dennis, a arweiniodd at lifogydd mewnol mewn 44 eiddo, gan gynnwys 4 eiddo masnachol a llifogydd ar y briffordd.

Mae Treorci wedi’i nodi fel ardal o risg llifogydd dŵr wyneb uchel a chyrsiau dŵr cyffredin yn seiliedig ar fapiau Asesiad Perygl Llifogydd Cymru (FRAW) Cyfoeth Naturiol Cymru ac mae wedi'i osod ar safle 3 yng Nghymru ar gyfer perygl llifogydd dŵr wyneb a chwrs dŵr cyffredin ar Gofrestr Cymunedau mewn Perygl (CaRR).

Mae’r risg uchaf i bobl ac eiddo yn Nhreorci o ganlyniad i’r rhwydwaith o gyrsiau dŵr cyffredin sy’n draenio’r ucheldiroedd serth i’r gogledd o’r dref ac yn arllwys i Afon Rhondda Fawr. Mae'r cyrsiau dŵr yma mewn ceuffosydd mawr o dan ardal drefol Treorci, gyda llifogydd yn bennaf yn dod o gilfachau cwlfer ac argloddiau yn gorlifo.

Ers Storm Dennis, mae'r Cyngor wedi cwblhau gwaith amrywiol i leihau'r perygl o lifogydd yn Nhreorci tra bod rhaglen y Cynllun Lliniaru Llifogydd ehangach yn cael ei gyflawni. Mae'r gwaith yma yn cynnwys:

• Cynnal arolwg a glanhau tua 1673 metr o'r rhwydwaith cwrs dŵr cyffredin mewn cwlferi yn Nhreorci.

• Cynnal gwaith clirio ac uwchraddio strwythurau cilfach y cwlfer sydd wedi'u nodi yn ffynonellau llifogydd yn dilyn Storm Dennis.

• Gosod dyfeisiau monitro telemetreg o bell ar strwythurau cwlfer allweddol.

• Cwblhawyd Cam 1A Cynllun Lliniaru Llifogydd Treorci yn 2023 gyda’r nod o hwyluso gwelliannau ac uwchraddio Rhwydwaith Cwlferi a Chyrsiau Dŵr Cyffredin yn Nhreorci, yn benodol cwrs dŵr Nant Tyle Du. 

Amcanion y Cynllun Arfaethedig

• Lleihau perygl i fywyd drwy leihau nifer y bobl sy'n cael eu heffeithio gan beryglon gan lifogydd dwfn a chyflym.
• Lleihau aflonyddwch yn y gymuned drwy leihau nifer yr adeiladau preswyl a masnachol sy'n cael eu heffeithio gan beryglon o lifogydd.
• Dim niwed i'r cwrs dŵr/afon sy'n derbyn y dŵr yn bellach i lawr yr afon.
• Gwella gwytnwch cymuned mewn achosion o lifogydd a newid yn yr hinsawdd - hyrwyddol cynaliadwyedd a lles.
• Darparu opsiwn a ffefrir sy'n gweithio gyda phrosesau naturiol ac yn hyrwyddo isadeiledd gwyrdd.
• Gwella bioamrywiaeth lleol a chefnogi gwytnwch gwasanaethau'r ecosystemau.
• Gwella gwytnwch yr asedau perygl llifogydd yn erbyn newid yn yr hinsawdd - hyrwyddo gofynion hygyrchedd a chynnal a chadw isel
• Lleihau effaith newid yn yr hinsawdd - lliniaru ôl troed carbon y prosiectau.
• Gwella lles y gymuned trwy wella amwynder lleol.

Disgrifiad o'r Cynllun Arfaethedig

Diben Cynllun Lliniaru Llifogydd Treorci Cam 2 yw datblygu a chyflawni rhaglen o fesurau lliniaru llifogydd yn unol â chanllaw achos busnes Rheoli Risg Llifogydd ac Erydu Arfordirol Llywodraeth Cymru a Deddf Cenedlaethau'r Dyfodol i leihau peryglon llifogydd dŵr arwyneb a chwrs dŵr cyffredin yn Nhreorci.

Hyd yn hyn, mae ymgynghorydd penodedig Rhondda Cynon Taf, Redstart, wedi archwilio a dadansoddi nifer o opsiynau ac wedi cynnal arfarniad technegol ac economaidd.   Mae'r broses yma wedi esgor ar opsiwn a ffefrir i'w ddatblygu ymhellach.

Cafodd yr opsiwn a ffefrir yma ei gynnwys yn yr ymgynghoriad cyhoeddus a oedd yn cael ei gynnal rhwng 23 Medi a 23 Hydref ac yn cynnwys dau ddigwyddiad wyneb yn wyneb i drafod y cynllun ar y 10 ac 11 Hydref. Mae modd i chi fwrw golwg ar wybodaeth fanwl am yr ymgynghoriad cyhoeddus ar-lein yma.

Mae’r opsiwn a ffefrir yn cynnwys y canlynol: 

• Technegau rheoli llifogydd yn naturiol (NFM) er mwyn storio ac arafu llif y dŵr o'r dalgylch uchaf.

• Gwyriad dalgylch uchaf a gwelliannau draenio mynwentydd gyda'r nod o fynd i'r afael â phroblemau dŵr wyneb yn y fynwent a dargyfeirio'r dŵr o'r dalgylch uchaf i fasn gwanhau newydd.

• Adeiladu sianeli glaswelltog o amgylch y fynwent i ailgyfeirio'r llif i'r ceuffosydd, lleddfu llifogydd o fewn y fynwent.

• Creu  basn gwanhau er mwyn annog bywyd gwyllt a bioamrywiaeth yn ogystal â gweithredu fel mesur lliniaru llifogydd ar gyfer storio dŵr.

• Gwaith draenio trefol o fewn yr ardal drefol er mwyn dargyfeirio llif trwy'r dref i mewn i Afon Rhondda.

• Cwlferi arfaethedig i greu mwy o gapasiti yn y rhwydwaith i liniaru perygl llifogydd. Bydd y ceuffosydd arfaethedig yma yn fwy ac yn cael eu defnyddio i gyfeirio llif dŵr uniongyrchol i'r pwll gwanhau a Nant Orci.

• Bydd y cwlfertau presennol yn parhau i gael eu defnyddio yn ystod y gwaith adeiladu ac ar ôl i'r cynllun gael ei gwblhau, byddwn ni'n peidio â defnyddio'r ceuffosydd sydd wedi darfod ac mewn cyflwr gwael.

Bydd yr adborth sy'n cael ei dderbyn gan randdeiliaid yn ystod yr ymgynghoriad yma'n cael ei adolygu gan garfan Rheoli Perygl Llifogydd y Cyngor, a'i ddefnyddio er mwyn creu'r achos busnes amlinellol i'w gyflwyno i Lywodraeth Cymru fel rhan o gais am gyllid ar gyfer y cam nesaf sef cyflwyniad yr Achos Busnes Llawn i Lywodraeth Cymru ac yn y cam dylunio manwl.